Oratio

§1^✽

1.^✽ [editioPrinceps1] [exemplarBononiae1] [exemplarBrunensis1] Legi,¹ Patres Colendissimi, in Arabum monumentis,² interrogatum Abdalam³ sarracenum,⁴ quid in hac quasi mundana scena⁵ admirandum maxime spectaretur, nihil spectari homine mirabilius respondisse.⁶

2.^✽ Cui sententiae illud Mercurii adstipulatur: «Magnum, o Asclepi, miraculum est homo».⁷

§2^✽

3.^✽ Horum dictorum rationem cogitanti mihi⁸ non satis illa faciebant, quae multa de humanae naturae praestantia afferuntur a multis⁹: esse hominem creaturarum internuntium, superis familiarem, regem inferiorum; sensuum perspicacia, rationis indagine, intelligentiae lumine naturae interpretem; stabilis evi et fluxi temporis interstitium, et (quod Persae¹⁰ dicunt) mundi copulam, immo hymeneum,¹¹ ab angelis, teste Davide, paulo deminutum.¹²

§3^✽

4.^✽ Magna haec quidem, sed non principalia, idest quae summae admirationis privilegium sibi iure¹³ vindicent.

5.^✽ Cur enim non ipsos angelos et beatissimos caeli choros magis admiremur?

6.^✽ Tandem intellexisse mihi sum visus, cur felicissimum proindeque dignum omni admiratione animal sit homo, et quae sit demum illa conditio quam in universi serie sortitus sit, non brutis modo, sed [exemplarBrunensis2][exemplarBononiae2]etastris, sed ultramundanis mentibus invidiosam.

7.^✽ Res supra fidem et mira.

8.^✽ Quidni? Nam et propterea magnum miraculum et admirandum profecto animal iure homo et dicitur et existimatur.

9.^✽ Sed quae nam¹⁴ ea sit audite, Patres, et benignis auribus¹⁵ pro vestra humanitate hanc mihi operam condonate.

§4^✽

10.^✽ Iam summus¹⁶ Pater architectus deus hanc quam videmus¹⁷ mundanam domum, divinitatis templum augustissimum, archanae legibus sapientiae fabrefecerat.

11.^✽ Supercaelestem regionem mentibus decorarat; ethereos globos aeternis animis vegetarat; excrementarias et feculentas inferioris mundi partes¹⁸ omnigena animalium turba complerat.

12.^✽ Sed, opere consumato, desiderabat artifex esse aliquem qui tanti operis rationem perpenderet, pulchritudinem amaret, magnitudinem admiraretur.

13.^✽ Idcirco iam rebus omnibus (ut Moses Timeusque testantur) absolutis, de producendo homine postremo cogitavit.¹⁹

14.^✽ Verum nec erat in archetipis unde novam sobolem effingeret²⁰ nec in thesauris quod novo filio hereditarium largiretur,²¹ nec in subsellis²² totius orbis, ubi universi contemplator iste sederet.

15.^✽ Iam plena omnia; omnia summis, mediis infimisque ordinibus fuerant distributa.

16.^✽ Sed non erat paternae potestatis in extrema faetura quasi effetam defecisse; non erat sapientiae, consilii inopia in re necessaria fluctuasse; non erat benefici amoris, ut qui in aliis esset divinam²³ liberalitatem laudaturus in se illam damnare cogeretur.

§5^✽

17.^✽ Statuit tandem optimus artifex, ut cui dari nihil proprium poterat²⁴ commune esset quicquid privatum singulis fuerat.

18.^✽ Igitur hominem accepit indiscretae opus imaginis²⁵ atque in mundi positum meditullio²⁶ sic est alloquutus: «Nec certam sedem, nec propriam faciem, nec munus ullum peculiare tibi dedimus, o Adam, ut quam sedem, quam faciem, quae munera tute optaveris, ea, pro voto, pro tua sententia, habeas et possideas.

19.^✽ Definita caeteris natura intra praescriptas a nobis leges cohercetur.

20.^✽ [exemplarBrunensis3]Tu, nullis angustiis cohercitus, pro tuo arbitrio, in cuius manu te posui, tibi illam prefinies.

21.^✽ Medium te²⁷ mundi posui, ut circumspiceres inde commodius quidquid est in mundo.

22.^✽ Nec te celestem neque terrenum, neque mortalem neque immortalem fecimus, ut tui ipsius quasi arbitrarius honorariusque^{28 29} plastes in quam [editioPrinceps2] malueris tute formam³⁰ effingas.

23.^✽ Poteris in inferiora quae sunt bruta³¹ degenerare; poteris in superiora quae sunt divina ex tui animi sententia regenerari».